Authenticiteit vs. professionele afstand: een contradictie?

Er is veel te vertellen over authenticiteit en professionele ‘afstand’, of om het met een beter woord te zeggen, professionele ‘distantie’. Beide zijn belangrijke termen in de hulpverlening. Spreken ze elkaar tegen of niet? Kan je ‘echt’ zijn en tegelijkertijd de professionele distantie behouden?

Om het belang van echtheid te illustreren,  begin ik deze blog met een weergave van een gesprek dat ik had met een Syrische papa over zijn zoon.

‘Echtheid’ in een gesprek met een papa

Dit gesprek vond plaats op school. De papa wou me spreken omdat zijn 11-jarige zoon soms volledig blokkeert tijdens het maken van een toets. Juni 2020, net opnieuw begonnen met gesprekken ter plaatse, na de lockdown. We waren allemaal wat later met uitzondering van de tolk die ons zou helpen met vertalen naar het Arabisch. Papa was duidelijk nerveus.

Het was een open gesprek. Ik stelde veel vragen, papa antwoordde zo goed en volgens mij ook zo eerlijk mogelijk. Toch merkte ik terughoudendheid bij papa. Of was het verlegenheid, schaamte, de neiging om te verantwoorden, om goed over te komen? Ik kon er mijn vinger niet meteen op leggen….Het gesprek kabbelde voort tot het een wending nam en ik (onbewust en zelfs per ongeluk)  ‘echter’ was, vanuit een spontaniteit (of is het impulsiviteit?) die af en toe wel eens de overhand durft te nemen.

Ik vroeg hem sinds wanneer hij bij zijn zoon stress merkte, een soort van prestatiegerichtheid die er eerder niet was. Papa keek aarzelend naar de tolk. Ik spoorde papa aan door hem gerust te stellen ‘dat ik niet snel beledigd zou zijn door iets wat hij zei of zo. ‘ Hij bleef aarzelen, tot ik suggereerde of het misschien sinds de komst naar België op te merken was? Zou het te maken kunnen hebben met het gevoel dat hij hier in België misschien heeft ? Een soort druk altijd te moeten presteren?

Papa bevestigde meteen (en opgelucht) dit gevoel. Hij heeft als papa zelf altijd de indruk dat een job hebben hier in België van uitermate belang is, alsof je dan pas van enige waarde bent. Ook op andere vlakken lijkt ‘prestatiedrang’ zo pertinent aanwezig te zijn in de Vlaamse cultuur, vond hij.  De tolk, een Nederlander die al even in België woonde,  trad papa lachend bij door te zeggen:  “Hij heeft wel een punt…dat gevoel heb ik ook.” 

Keerpunt en vertrouwen

Op dat moment flapte ik er zonder het te beseffen uit:” Amai ja, maar ik heb dat gevoel ook hoor, de lat kan zo hoog zijn hier, daar word ik soms echt nerveus van….“  Met een hele diepe zucht. De tolk en papa merkten duidelijk aan mijn uitspraak dat ik een zware week achter de rug had. Maar in plaats van een gênante stilte die er had kunnen vallen omdat ik mijn professionele houding gewoon helemaal liet varen, ontdooide de sfeer helemaal.

Het was een moment dat ik niet snel zal vergeten, ook al is het moeilijk om uit te leggen waarom precies. Misschien omdat de blik die papa mij gaf, warm was en vol herkenning. De terughoudendheid (of datgene waar ik mijn vinger niet op kon leggen) was volledig verdwenen. De tolk begon hartelijk te lachen en liet zelf even zijn professionele houding verslappen. We maakten zelfs een grapje over de moeilijkere periode die we achter de rug hadden.

De tolk gaf achteraf aan dat papa dit nodig had om mij ook te vertrouwen om met zijn zoon aan de slag te gaan en die stress bij hem te verminderen. De tolk had zelf ook een dochter met hetzelfde probleem, misschien kon ik voor haar ook iets betekenen? Het gesprek eindigde ontspannen. Ik gaf nog uitleg over mijn manier van werken, en papa zei tegen mij; “ je hoeft mij niet te laten weten wat je precies wil doen, wanneer en hoe, het is voor mij gelijk, ik ben er zeker van dat je mijn zoon kan helpen. Dankjewel. “

Authenticiteit primeert op professionele distantie

We leren in onze opleiding het belang van professionele distantie. We noemen het distantie omdat we geen afstand willen creëren, maar eerder ruimte. Er wordt ons aangeleerd hoe we best zo objectief mogelijk moeten zijn ten aanzien van cliënten. Hoe belangrijk het is je eigen emoties niet de overhand te laten nemen. Of hoe we waakzaam moeten zijn voor het overnemen van gevoelens of emoties van de ander.  Je kan door een gebrek aan distantie niet meer professioneel over komen, of niet meer de expert zijn waar mensen beroep op willen doen.

Ik denk dat hulpverleners hier zodanig in getraind worden dat ook ik automatisch de professionele distantie steeds probeer te bewaren. Maar ik wil hulpverleners graag ook de andere kant laten zien. Hoe mijn authenticiteit in dat ene gesprek bijvoorbeeld net erg helpend was, ook al zou het in de theorie ‘onprofessioneel’ over komen.

Professionele afstand hoeft authenticiteit niet tegen te spreken, maar in sommige gevallen is het wél een contradictie!  We creëren soms zoveel ‘ruimte’ dat het intimiderend kan zijn, want de ‘expert’ kent er alles van en het is zijn taak te helpen. Op dat moment doen we ons anders voor dan we zijn, namelijk mensen die er misschien wel wat van kennen maar evengoed de mist in kunnen gaan. We zijn minder ‘echt’. Het kan voor ongemak zorgen bij de ander.

Dus primeert echtheid. Ik geloof dat authenticiteit ook het minst vermoeiend is voor jezelf als hulpverlener, en helend kan zijn voor de ander. De eerste tip die ik geef aan leerkrachten die om moeten gaan met erg onzekere of zelfs faalangstige kinderen is; “bega eerst als juf zelf eens een grote blunder, en dat zal bij deze al kinderen stress reducerend werken”.

Een man die zijn hele leven begeleid werd door de bijzondere jeugdhulp (wat een belangrijke referentie is!) zei ooit eens: “ wat een vreselijk iets is dat, die professionele afstand. Alsjeblieft, durf jezelf als opvoeder ook eens écht open te stellen naar en te verbinden met kinderen en jongeren die je begeleidt. Het is net die verbinding die ze misten thuis!”

Hij heeft volgens mij gelijk. Laat de professionele distantie je echtheid niet in de weg staan. Je kan zo gemakkelijk de verschillen tussen elkaar kleiner maken, gewoon door open te zijn over je eigen worstelingen. En juist dat kan voor vertrouwen en verbinding zorgen.

Authenticiteit en gesprekken over opvoeding

Ouders benaderen je als expert, maar ik zie altijd een beetje wantrouwen en terughoudendheid in het begin, wellicht door de functie die ik uitoefen. Maar dat ebt meestal snel weg, hoe ‘echter’ ik ben. Ze zien dat ik mijzelf niet ‘boven’ hen stel.

Een voorbeeldje; ik zie hoe ouders meteen ontspannen als ik vertel hoe ik zelf heb geworsteld met het ouderschap. Het is niet omdat ik ouders tips geef over opvoeding, dat ik zelf netjes al die tips opvolg en een perfecte mama ben!

Ik leg uit dat ik af en toe zelf even moet ademen om rustig te blijven en zelfs mantra’s gebruik om de zelfcontrole te bewaren in plaats van meteen boos te worden. Eén mantra zeg ik in die mate luidop dat mijn zoon op een bepaald moment mijn zin afmaakte toen ik bijna boos werd. Omdat hij het vervolg al kende. Ik zei luidop heel traag met mijn ogen toe: “je kan alleen…… “ waarop mijn zoon zei : “……jezelf controleren mama!” Dit werkte erg de-escalerend, gezien ik begon te lachen, en hij ook. De boosheid was bij beiden meteen weg.

Mama’s beginnen te lachen als ik dat vertel. Ze vertellen honderd keer meer in een gesprek na zo’n voorbeeldje. Ze geven toe dat hun kinderen altijd beter luisteren naar de papa’s dan naar hen en ze niet begrijpen waarom. Ik zeg dan dat bijna alle mama’s dit zeggen, en het te maken heeft met de moeder-kindrelatie die erg uniek is (wat niets af doet aan de relatie met de vaders natuurlijk!). Ze voelen zich dan eventjes erkend, en minder gefaald als moeder.  

“Ik wil alleen maar echt zijn”

Ik pleit voor authenticiteit, altijd en overal. Het maakt me een betere hulpverlener en een gelukkiger mens. Eén van m’n favoriete quotes is: “ik wil alleen maar echt zijn”. Dit geldt voor alles in mijn leven, ook op professioneel vlak. Ik wil anderen zo goed en zo veel mogelijk helpen, maar ik zal hierbij altijd mijzelf blijven.